Voorgeschiedenis: ken uw klassieken
Wie Singelloop zegt, denkt in Leiden aan de moderne Leidsch Dagblad Singelloop. Het is een hele mond vol, maar iedereen heeft dan de jaarlijkse aprilloop voor het hele gezin op het netvlies. De organisatie is sinds 1976 in handen van krant en politie. De start was van 1976 tot en met 1993 bij het toenmalige Leidsch Dagblad-gebouw aan de Witte Singel. Dat veranderde door de verhuizing van de krant naar de Rooseveltstraat in Leiden-Zuidwest. De nieuwe start had in 1994 plaats op het EWR-terrein tussen Langegracht en Rijnsburgersingel/Maresingel. De personeelsvereniging van EWR, later Nuon, trad toen tevens toe als sponsor en organisator.
Maar zonder voorgeschiedenis had niemand in 1976 de Singelloop zomaar even uit zijn mouw kunnen schudden. Uit krantenarchieven blijkt, dat Leiden al veel langer vertrouwd was met het fenomeen Singelloop. Naast overeenkomsten zijn er ook verschillen met de moderne variant. Die is jaarlijks, terwijl in vroeger tijden soms één keer, soms geen keer en soms zelfs tweemaal op één dag een singelloop in Leiden plaatshad. Vanaf 1976 staat het goede doel voorop en is het streven om zo veel mogelijk betalende hardlopers naar de singels te lokken. De oer-Singellopen trokken meestal een select gezelschap atleten dat maar één doel voor ogen had: de overwinning.
De kans dat bekende hardlopers deelnamen was in alle tijdvakken groot. Zo hebben atleten van olympische allure zoals Wim Slijkhuis en Han Kulker en lokale helden als Albert van der Linden, Theo van der Veer en Khalid Choukoud in hun gloriejaren de Leidse singels met een bezoek vereerd.
Om wat meer te begrijpen van de moderne Singelloop, is een blik op wat daaraan voorafging geen overbodige luxe. In het Leidsch Dagblad van 27 september 1926 is al sprake van een Singelloop in Leiden. Jan Willem Henny,van 1917 tot en met 1959 directeur van het Leidsch Dagblad, liet in het gebouw van het Leidsch Dagblad doorschemeren dat hij als voorzitter van de Leidse atletiekkring plannen had om die te organiseren. Ook toen was er kennelijk al een band tussenkrant en hardloopevenement. Henny liet zich die wens ontvallen tijdens de prijsuitreiking van de estafette (Dwars Door Leiden?), die destijds vaak in één adem werd genoemd met de Singelloop.
Maar alleen een krant kan geen hardloopwedstrijd door de stad organiseren. Dat de politie in beeld komt als medeorganisator is ook niet zo verwonderlijk. Enige sportiviteit en organisatorisch talent kun je de Hermandad niet ontzeggen. Bovendien zag de Leidse Politie Sportvereniging juist in die jaren, in 1927 om precies te zijn, het levenslicht. In menig krantenverslag staat dat de politie een goede band met de bevolking zo belangrijk vindt. De organisatie van sportevenementen kan daaraan bijdragen. Wel blijkt dat de politie en de Singelloop door de jaren heen een soort haat-liefdeverhouding hadden. Begin jaren zestig druppelde er ook onverholen kritiek door op de Hermandad, omdat zij de organisatie van een Singelloop, anders dan in andere steden, zou frustreren.
Een duik in de archieven leert dat de Singelloop in elk geval voor 1930 al in Leiden is gehouden. Ook toen ging het om een hardloopwedstrijd door de stad en leidde de plaatselijke politie het evenement in goede banen. Naar de normen van tegenwoordig was dat een makkie. Er was in Leiden geen fractie van het snelverkeer van tegenwoordig. Bovendien waren sport en recreatie minder wijdverbreid dan nu.
In 1929 is het dan zo ver. In de aanloop naar de Singelloop geeft het Leidsch Dagblad de organiserende rooms-katholieke atletiekvereniging Rood Wit een steuntje in de rug met de volgende mededeling: ,,Gaarne brengen wij namens de organiserende vereniging (Rood Wit) het dringend verzoek over de deelnemers niet per fiets te volgen.’’ Het resultaat is afgedrukt in de krant van maandag 9 september. Op een brede foto staan opvallend duidelijk genummerde hardlopers, klaar voor de start van de Singelloop. ‘De zo goed geslaagde Singelloop’ op zaterdag maakte volgens de Leidse Courant deel uit van ‘de afgelopen sportweek’. De 32 beste afstandslopers van het bisdom Haarlem, onder wie tien Leidse atleten, renden om het hardst over de even Leidse singels. De start was aan het begin van de Morssingel, bij de Morspoort.
De Singelloop is na één geslaagde uitvoering nog geen blijvertje. Het moderne jaarlijkse ritme, bij voorkeur in dezelfde periode van het jaar, bestaat in de crisisjaren nog niet.
Maar ook in de jaren ’30, ’40 en ’50 van de vorige eeuw duikt de Singelloop in krantenverslagen op. Nu eens in oktober, dan weer in mei, nu eens een jaar niet, dan weer tweemaal daags!
Er valt geen peil op te trekken. Georganiseerd hardlopen is sinds de oprichting van de atletiekverenigingen AV De Bataven Leiden (1931) en AV Holland (1935) niet meer uit de stad weg te denken.
Een krantenfoto van 14 september 1931 bewijst dat de Singelloop geen eendagsvlieg is. Een verschil met de editie van 1929 is dat de deelnemers geen startnummer op de borst dragen. Daardoor komt de grote ster van hun clubtenue wel extra goed uit.
Maar de continuïteit is ver te zoeken. Dat heeft ongetwijfeld te maken met de verzuiling, die ook in de Sleutelstad hoogtij vierde. Zo had je rooms-katholieke Singellopen en openbare, soms op dezelfde zaterdagmiddag op verschillende parcoursen. Het zorgde voor reuring, maar leidde niet tot een structurele jaarlijkse Singelloop met een vaste datum en een vast parcours. Op zaterdag 12 november 1932 beleeft Leiden de nationale Singelloop om de City-sleutels, een wisselprijs die een deelnemer mag houden als hij driemaal op rij of vijfmaal in totaal de Singelloop wint. De wedstrijd is vrijgesteld voor hardlopers die geen lid zijn van de atletiekunie (KNAU), zodat iedereen kan deelnemen. Het inschrijfgeld bedraagt dan 60 cent.
Het open karakter, gekoppeld aan een schappelijk inschrijfgeld, zijn nog steeds pijlers van de Singelloop. Wel hechtten die oer-Singellopen zich in het collectieve geheugen van de Leidenaars. Toen Joop Westbroek en zijn geestverwanten in 1976 de moderne Singelloop introduceerden, hoefden zij het wiel niet opnieuw uit te vinden. Een mooie beschrijving van wat een vooroorlogse Singelloop inhoudt, gaat over de editie van 1933.
Aan de start van deze ‘nationale Singelloop’ in Leiden, Start aan de Morssingel, spoorweg Haagweg, stonden 25 sportievelingen, ongetwijfeld van goeden huizen, want wie kon zich toen de luxe van zo’n vrijetijdsbesteding veroorloven?
Wie het krantenverslag leest, krijgt algauw Elfstedentochtvisioenen. Het is niet vanzelfsprekend dat alle deelnemers ook de finish halen. Slechts 21 voltooien de race. Nummer laatst komt niet in de uitslag voor, want hij arriveert, getooid met een groot startnummer 13 op zijn buik, 5 minuten buiten de tijdcontrole. Een goede smoes heeft hij wel voorhanden: de brug stond op en hij was verdwaald. Van de 25 deelnemers finishte als eerste A. Groeneweg uit Rotterdam in een tijd van 20 minuten en 41 seconden.
Het Leidsch Dagblad van 16 oktober beschrijft het zo:
,,Voor de tweede maal hield de Leidsche Atletiekkring zaterdagmiddag de jaarlijkse nationale Singelloop om de City Sleutels, en het mooie weer en de uitstekende deelname zorgden voor enorme publieke belangstelling. Reeds nu blijkt dat dit nummer van het LAK-program een uitstekend middel is om programma te voeren voor de sport van speer en sprint. De interesse der atleten, ook van buiten Leiden, demonstreert zich in de deelname van cracks als Groeneweg, De Groot en Tummers en onafwijsbaar is dat van grote invloed op het publiek, dat zich ook nu weer in dichte drommen langs het ganse parcours van ongeveer 6,5 kilometer heeft verdrongen. De politie, onder de beproefde leiding van de heer Duval, had voor een goede regeling zorg gedragen, zodat vrijwel nergens enige last werd ondervonden. Welk een nuttig effect had daarbij de motorbrigade, die het zo goed als mogelijk heeft gemaakt mee te fietsen.’’
1935 is een goed Singelloopjaar. Op dezelfde zaterdagmiddag staan er twee geprogrammeerd:
Die van atletiekvereniging De Bataven met de start om 5 uur aan de spooroverweg Haarlemmertrekvaart, Maresingel, Heeresingel, Zijlsingel, Utrechtse Veer, Plantsoen, Korevaarstraatbrug, Lammenschansweg, finish Jan van Houtkade. Prijsuitreiking in café Royal aan de Doezastraat.
Om 15.15 uur start een andere Singelloop om de Peter Verhoef-wisselbeker bij de Haarlemmertrekvaart, finish Leidsch Dagblad. De favorieten zijn Logman (nummer 5), L. van der Kugt (9) en A. van Leeuwen (10)..
Zelfs in de Tweede Wereldoorlog moet de hardloopwedstrijd doorgaan. Het Leidsch Dagblad van 18 april 1941 vermeldt dat voor september en oktober de estafette Dwars Door Leiden en de nationale Singelloop op het programma staan.
,,Het verheugt ons dat wij… tevens weer een nationale Singelloop en een estafette Dwars Door Leiden zullen krijgen. Der traditie getrouw zal de estafette weer in samenwerking met het Leidsch Dagblad georganiseerd worden.’’
B. Molenbroek van Hercules Dordrecht wint in 1946 de eerste naoorlogse Singelloop in ongeveer 17.20 minuten en krijgt de Peter Verhoef wisselbeker. Nu staat Docos als organiserende sportvereniging vermeld.
Het evenement deint dan enkele jaren mee op de golven van het Nederlandse atletieksucces. Komt-ie wel of komt-ie niet is de vraag die de lokale held Wim Slijkhuis bijna jaarlijks krijgt voorgelegd. Op zaterdag 18 oktober 1947 mag de Leidse topatleet van zijn trainer niet starten.
Zo’n 50 deelnemers starten wel om 16.30 uur op de Morssingel bij de Morspoort, de finish is voor het gebouw van het Leidsch Dagblad bericht ,,dat na een lange tijd wij hoogstwaarschijnlijk onze stadgenoot W. Slijkhuis weer in zijn woonplaats aan de start (zullen) zien en wel zaterdag over een week in de Singelloop van De Bataven.’’
Niet dus. Bij verrassing wint dan een student de Singelloop: Dordtenaar Jansen, voor Holland-loper Van Bakel.
In oktober 1950 wint wereldtopper Slijkhuis, zij het buiten mededinging.
,,Met honderden meters voorsprong snelde een van ’s werelds snelste middenafstand lopers, de Trekvogelsatleet Wim Slijkhuis, zaterdagmiddag door de finish van de traditionele Singelloop.
Onbetwist bewees onze oud-stadgenoot weer eens zijn superioriteit en in prachtig soepele stijl langs Leidens singels glijdend demonstreerde hij de duizenden toeschouwers een der fraaiste vormen van de veelzijdige atletieksport.
Sympathiek was het daarbij, dat Slijkhuis besloot buiten mededinging te lopen, daarmede de officiële eer latend aan één van de overige 29 lopers. Deze eer viel ten slotte te beurt aan Holland-atleet Van Rooyen.’’
Maar van Slijkhuis zijn we nog niet af. De editie van 1952 wint hij officieel. ,,Het is met de Nationale Singelloop precies zo gegaan als de toeschouwers verwachtten.’’ Slijkhuis won de loop van De Bataven van kop af. ,,Slijkhuis ging zeer soepel over het plaveisel. Hij maakte van elke gelegenheid gebruik om een kleine bocht af te snijden. Zo ging het 16 min. 58,1 sec. achtereen. Uiterst regelmatig was zijn lopen. Het was een genot deze atleet, die op de OS in Londen brons won, in volmaakte stijl op een onbedreigde zege af te zien stevenen.’’
Tweede wordt H. van Wieringen, de winnaar van 1951, op driekwart minuut van de winnaar.
Na deze sportief gezien gouden jaren verloopt de editie van 1955 wat anders. De Nieuwe Leidse Courant van 10 juni beschrijft de saaie overwinning van AV Holland-atleet Albert van der Linden. De finale van de loop is voor de verandering gepland tijdens de rust van een voetbalwedstrijd.
,,Zakdoek naar beneden, motorpolitie en twee auto’s van start en 24 lopers (30 aanmeldingen), die zich naar de kop wrongen, de start van de Singelloop waarvan de finale in de Leidse Hout was. Spannend, nee volstrekt niet. Albert van der Linden ging direct naar voren en bleef daar.’’
Na jaren met nogal uitheemse winnaars, zoals Boskoper J. Vergeer, gaat de loop in 1961 niet door. De Leidse Courant van 28 oktober 1961 meldt tenminste dat de Singelloop van De Bataven is afgelast wegens een gebrek aan belangstelling. In Alphen aan den Rijn wordt een concurrerende cross gehouden die meer lopers trekt. Kennelijk was er al wat geschoven met de datum van de Singelloop, want aanvankelijk stond die volgens het Leidsch Dagblad voor 21 oktober op het programma.
Volgens de Leidse Courant valt het in deze jaren niet mee om een loop in Leiden te organiseren. Opnieuw is er geen jubileumronde, mede door tegenwerking van de politieautoriteiten. ,,Wij denken voorts aan de Singelloop voor atleten, enz.’’ De tijd dat de politie meehielp met een sportevenement om de band met de bevolking te verstevigen, is blijkbaar voorbij.